Onderzoek over Angst voor Banenroof door AI: 39% ziet AI als Concurrentie op de Werkvloer

Je ontkomt er niet meer aan: nieuwsberichten over AI, ofwel artificial intelligence (kunstmatige intelligentie). De praatprogramma’s, kranten en nieuwssites staan er bol van, maar kennis over hoe we ons over AI voelen is verrassend schaars.

Daarom hebben we bij Technerds besloten angst voor baanverlies aan AI onder Nederlanders en Vlamingen te onderzoeken. Dit zijn onze belangrijkste bevindingen in een notendop:

• 39% van ons denkt dat AI meer banen zal wegnemen dan toevoegen.
  • Meer Vlamingen (59%) dan Nederlanders (37%) voelen zich huiverig.
• Hoe vaardiger wij denken te zijn met digitale technologie, hoe minder bang we zijn voor banenroof door AI.
• Bewoners van provincies met veel urbanisatie (stedelijke gebieden) gaven de hoogste cijfers aan hun digitale vaardigheden.
• Gerapporteerde angstniveaus lopen zeer uiteen onder zowel inwoners van stedelijke als landelijke gebieden.
• ICT'ers maken zich het minste zorgen over AI-banenroof; gezondheidszorgmedewerkers het meeste.

Nieuwsgierig naar de details? Laten we eerst kijken naar het beetje dat we al wisten voor we aan ons onderzoek begonnen. ⤵️

Wat wisten we vóór het onderzoek?

Zoals gezegd was voor ons onderzoek verrassend weinig bekend over angst voor baanverlies aan AI. Het beetje dat wel bekend was, schetst wel een interessante achtergrond voor het onderzoek dat we vandaag aan jullie presenteren.

De relevantste bevinding van gepubliceerd onderzoek is dat de angst voor AI-banenroof al merkbaar aanwezig was in 2021, nog voor de bekendmaking van ChatGPT. Nu bleek uit dat onderzoek ook dat de mate van angst samenhangt met de mate van acceptatie van AI: hoe lager we het risico op baanverlies aan AI inschatten, hoe meer we openstaan voor AI.

Daarbij werd duidelijk dat degenen die zichzelf als digitaal vaardig zagen, AI minder snel als dreigement inschatten.

Nu lijkt het er ook op dat diezelfde individuen vooral in digitaal en technologisch geavanceerde landen wonen, zoals Nederland en Vlaanderen.

Kort gezegd: degenen uit technologisch ontwikkelde gebieden, zoals Nederland en Vlaanderen, zouden minder bang zijn voor baanverlies door en aan AI. Of die cijfers ook nog kloppen na een onderzoek dat specifiek gericht is op ons Nederlandstalige hoekje van de EU, lees je hieronder.

Onze bevindingen: 39% van ons is huiverig

Om maar met de deur in huis te vallen: het is niet alsof er een angstepidemie is uitgebroken. Zo is 39% van ons van mening dat AI meer banen doet verdwijnen dan dat het creëert.

• Onder de Nederlanders, die de grote meerderheid van de respondenten vormden, komt het neer op 37%.
• Onder de Vlamingen ligt het angstniveau voor AI-banenroof op 59%.

Nu was de verwachting oorspronkelijk dat de vele nieuwsberichten over AI sinds de relatief recente introductie van ChatGPT dramatischere cijfers zouden opleveren, vooral onder de Nederlanders.

Wellicht hebben onze resultaten deels te maken met Nederlandse nuchterheid, maar daar hebben we niet op getest. Wel hebben we inzichten over hoe we onze digitale vaardigheden inschatten, waar we zoal werken en wonen, en hoe dit samenhangt met eventuele angst voor een banenroof door AI.

Bevinding 1: hoe digitaal vaardiger, hoe geruster

Dat is de enigszins logische conclusie die we uit onze cijfers kunnen trekken: hoe vaardiger met digitale technologie we onszelf vinden, hoe minder angst we hebben voor een baanovername door AI. Onder de Nederlanders en Vlamingen, zit het zo:

• Nederlanders geven gemiddeld een 8,5 aan hun digitale vaardigheden;
• Vlamingen geven gemiddeld een 8,4 aan hun digitale vaardigheden.

Daaronder valt ook onze vaardigheid tot het aangrijpen online leermogelijkheden.

Om tot het cijfer voor 'digitale vaardigheden' te komen, hebben we in onze enquête ook gevraagd naar hoe mensen hun vaardigheid tot het aangrijpen van online leermogelijkheden inschatten. Het gaat niet alleen om hoe goed we al denken te zijn met digitale technologie, maar ook hoe goed we denken hiermee en hierover te kunnen leren.

Wellicht is dat meteen de clue over de oorsprong van onze stoutmoedigheid: als we vertrouwen hebben in onze digitale behendigheid en ons vermogen om online nieuwe kennis op te doen, blijven we kunstmatige intelligentie wel voor – toch? Nu kan ik je al verklappen dat dit op bepaalde vlakken helemaal waar is, maar daar kom ik straks op terug, want de resultaten zitten hem in de details.

Bevinding 2: Flevoland en West-Vlaanderen zeer digitaal vaardig

Dit is een van de onderwerpen waar de data meeste diversiteit liet zien, dus laten we er een grafiek bij pakken.

De opvallendste trends zien als volgt uit:

• In Nederland is het gemiddelde cijfer voor digitale vaardigheden het laagst in Drenthe (6,9), en het hoogst in Flevoland (10).
• In Vlaanderen is het gemiddelde cijfer voor digitale vaardigheden het laagst in Vlaams-Brabant (7,2) en het hoogst in West-Vlaanderen (10).

Pluimpje voor Flevoland en West-Vlaanderen! 🥇

Tussen de bovengenoemde gebieden, lopen de scores en de verdeling hiervan aardig uiteen. Al met al valt ook hier weer op dat de stedelijke gebieden gemiddeld beter presteren dan de landelijke gebieden:

• Zo is de laagste score voor digitale vaardigheden onder de stedelijke gebieden een 8,6!
• De hoogste score onder de landelijke provincies ging naar Limburg (NL): een 8,8.

Bevinding 3: Angst voor AI-banenroof in Vlaams-Brabant ruim twee keer ernstiger dan in West-Vlaanderen

Ook deze cijfers dekken alle 17 provincies die we hebben meegenomen in ons onderzoek, dus hieronder vind je een grafiek voor een duidelijke weergave per provincie.

Deze cijfers laten een iets minder vanzelfsprekend logisch verloop zien. Zo zien we bijvoorbeeld dat in Nederland, de bewoners van landelijke gebieden zowel de hoogste als laagste scores gaven aan hun angst voor banenroof door AI.

• Zeeland gaf gemiddeld een 5,7 om de ernst van hun angstgevoelens te uiten;
• Drenthe gaf gemiddeld een 7,9.

In Vlaanderen zagen we extremere, meer uiteenlopende resultaten:

• West-Vlaanderen gaf gemiddeld een 4,2;
• Vlaams-Brabant gaf gemiddeld een 8,5.

Gemiddeld zweven we gezamenlijk rond een 6,4, wat niet bepaald doet vermoeden dat het zweet ons al uitbreekt – uitschieters zoals de bovenstaande daargelaten.

Bevinding 4: ICT'ers zijn onverschrokken; gezondheidszorgmedewerkers huiveriger

De stoutmoedige ICT'ers gaven gemiddeld een 5 aan de intensiteit (of het gebrek hieraan) van hun angst voor een AI-banenroof. Buiten deze sector om, liggen de angstniveaus steevast tussen de 6,1 en de 6,9.

De gezondheidszorg- en welzijnssector deelde die 6,9 uit, terwijl werknemers binnen toerisme, recreatie en horeca gemiddeld een lauwwarme 6,1 gaven.

De cijfers hiertussenin ontlopen elkaar nauwelijks, zoals je ook op de onderstaande grafiek terugziet. Kortom: op de werkvloer is het zweet ons nog bepaald niet uitgebroken.

Daarbij zien we ook dat de percentages van werknemers uit de ICT- en gezondheidszorg en welzijnssector die angst voor een AI-banenroof hebben, ver uiteen liggen:

• Slechts 17% van de ICT'ers geven aan zich zorgen te maken over een AI-banenroof;
• Maar liefst 52% van de werknemers uit de gezondheidszorg en welzijnssector maken zich zorgen om een AI-banenroof.

Bevinding 5: Nederlanders en Vlamingen zijn zich even bewust van AI

Ook in dit opzicht zijn we enigszins gelijk gestemd. Slechts een minderheid van ongeveer 27% in Vlaanderen en 28% in Nederland heeft in de afgelopen twaalf maanden geen nieuws over kunstmatige intelligentie meegekregen.

Daarbij lijkt dat vooral de minder stedelijke gebieden minder in contact zijn gekomen met nieuws en andere media omtrent AI.

Bevinding 6: Nieuws over ChatGPT hangt niet samen met angst voor AI-banenroof

Je zou het misschien denken, gezien de hoeveelheid nieuws die hierover langskomt. Het was ook onze veronderstelling – sterker nog: het was de gedachte die dit hele onderzoek tot stand heeft gebracht.

Toch blijkt het niet zo te zijn: al dat nieuws over ChatGPT heeft niets te maken met hoe we AI zien. Er leek een patroon te zijn, maar de statistische tests laten zien dat dit op toeval berust, niet op een werkelijke samenhang tussen blootstelling aan nieuws over ChatGPT en angst voor een AI-banenroof.

Discussie: wat betekent deze data?

Dat blijft moeilijk te zeggen. Op basis van een enkel onderzoek kunnen we geen toekomstvoorspellingen maken, maar we kunnen wél wat inschattingen maken. 🧑‍🔬

Disclaimer: stedelijk vs. landelijk

Ten eerste willen we niet suggereren dat provincies buiten degene die deel uitmaken van de Randstad, enkel en alleen bestaan uit bossen, boerderijen en paardenkoetsen. Iedere provincie heeft zo zijn stedelijkere zones. In onze vergelijkingen kijken we echter vooral naar hoeveel van iedere provincie bestaat uit steden en platteland.

Onder de 'stedelijke gebieden' verstaan we dan ook Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland, Vlaams-Brabant en Antwerpen. Over die definitie valt te twisten, maar om de cijfers overzichtelijk te houden, hebben we deze indeling aangehouden.

Digitale vaardigheid: stedelijke vs. landelijke gebieden

Ter herinnering: de stedelijke gebieden gaven gemiddeld de hoogste cijfers aan hun eigen digitale vaardigheden.

We hebben geen duidelijk beeld over waardoor dit zo is, omdat er weinig recent onderzoek te vinden is die uitlegt of er een kloof bestaat tussen plattelandsbewoners en stedelingen. Dat wilt zeggen: op het gebied van digitale vaardigheden, en wel onder Nederlanders en Vlamingen.

Kijken we langs onze eigen landsgrenzen, dan zien we dat er een klein, maar merkbaar verschil is tussen het aantal internetgebruikers in steden en op het platteland. Plattelandsbewoners gebruiken hierbij minder vaak internet, al dan niet door een gebrek aan toegang tot breedbandverbindingen.

Lagere scores voor digitale vaardigheden (en het vermogen om online digitale vaardigheden op te doen) suggereren dan ook dat een gebrek aan toegang tot, of benutting van internet hier een rol in speelt.

Angstniveaus: woonplaats vs. werksector

Het duidelijkste patroon dat hieruit naar voren kwam, had alles te maken met de werksector waarin onze respondenten werkzaam zijn, als laatste zijn geweest, of op korte termijn gaan zijn (na afronding van bijvoorbeeld een studie).

Dat de ICT'ers hier als minst huiverig naar voren kwamen, kan zowel verrassend zijn, als logisch. Als je vooral de titels van artikelen over baanverlies aan AI leest, neem ik het je niet kwalijk als je denkt dat programmeurs, data-analisten en andere ICT'ers als eerste hun baan kwijtraken.

Het lijkt erop dat de werknemers in deze sector zelf een stuk nuchterder ernaar kijken. Het feit is namelijk dat de AI de mens nodig heeft om te leren en vaardiger te worden. Bovendien vergt het creativiteit om daadwerkelijk te programmeren: het is aan de mens om de ideeën voor AI en andere algoritmen te bedenken.

In de sectoren die de meeste angst waarborgen – gezondheidszorg en justitie, veiligheid en openbare orde – waren de percentages van mensen die AI zien als concurrent op de werkvloer, een stuk hoger.

Misschien is dat verrassend, maar ook in deze sectoren kom je AI tegen. Zo zijn er al röntgenapparatuur waarbij men AI inzet om sneller abnormaliteiten op te vangen, en wordt AI ook ingezet om cyberveiligheid te waarborgen.

Ervan uitgaande dat het merendeel van de werknemers zich op de hoogte houdt van recente ontwikkelingen als deze, kan de invoer van AI op deze manieren huiverigheid opwekken.

De leidende theorieën over de vervanging van banen door kunstmatige intelligentie stellen echter dat áls het zover komt, dat de vervanging door AI vooral plaatsvindt op taakniveau, niet op functieniveau. 

Ofwel: een AI neemt routinetaken die binnen je functie vallen over, maar niet je gehele functie. Urenlang zoeken naar de beste bronnen is voor de freelance-schrijvers onder ons binnen een paar jaar niet meer nodig als een AI dat voor ons oppakt. 😉

Onze onderzoeksmethoden

We hebben bij dit onderzoek reacties verzameld van 278 respondenten in totaal. De indeling was helaas niet ideaal: de Nederlanders vormde de grote meerderheid van de respondenten. Dat weerspiegelt ook de verhoudingen van de bezoekers van onze sites: we zien meer Nederlanders langskomen dan Vlamingen.

Ik heb na enkele weken data-verzameling de gegevens geanalyseerd in een statistische software. Hierbij is eerst gecontroleerd of de data geschikt was voor de testbatterij die erop stond te wachten. Die tests lieten vervolgens zien welke gegevens wel en niet met elkaar samenhangen, zoals hierboven uitgelegd.

Die samenhang staat niet gelijk aan oorzaak-en-gevolg. Met onze tests is niet bewezen dat een hogere inschatting van eigen digitale vaardigheden, ook leidt tot minder angst voor AI-banenroof. Daar is een uitgebreidere, ingewikkeldere test voor nodig – en de goedkeuring van een ethische commissie.

Samenvattend ...

Behoefte aan nog een laatste lijstje met de belangrijkste bevindingen? Ik ook.

• 39% van de Nederlanders en Vlamingen geven toe enige angst te voelen voor een AI-banenroof.
  • Meer Vlamingen (59%) maken zich zorgen om het verlies aan werk voor mensen aan AI dan Nederlanders (37%).
• Hoe vaardiger we denken te zijn met digitale technologie, hoe geruster we ons voelen bij de gedachte van AI in de werkwereld.
  • Flevoland scoort in Nederland het hoogst op zelf-aangegeven digitale vaardigheden, en West-Vlaanderen in België.
  • Drenthe scoort in Nederland het laagst met een 6,9, en Vlaams-Brabant in Vlaanderen met een 7,2.
• De waargenomen dreiging is binnen de ICT het laagst, en in de gezondheidszorg- en welzijnssector het hoogst.
• Ons bewustzijn van ChatGPT heeft niets te maken met dit alles, ondanks de continue stroom aan berichtgeving over deze kunstmatige intelligentie.

Conclusie

Gelukkig biedt onze nuchterheid enige houvast: de 39% die aangeeft een AI-banenroof te vrezen, laat ook weten dat de ernst van deze angst gemiddeld slechts een 6,4 waard is op een schaal van 0 tot 10.

Erg angstig zijn we dan ook niet, enkele prominente uitzonderingen – looking at you, Drenthe en Vlaams-Brabant 😛 – daargelaten.

Ook schatten we onze digitale vaardigheden gemiddeld positief in. Dat is maar goed ook, want we zien dat een hoge beoordeling van onze eigen digitale vaardigheden samengaat met een onverschrokken houding.

Vooral de ICT'ers onder ons lijken de schouders op te halen voor het risico dat AI onze banen zou overnemen – en dat siert ze. Ben je zelf zo overtuigd nog niet? Onthoud dan vooral dat áls AI zijn intrede zou maken op de werkvloer, dat ze vooral werk op taakniveau overnemen, in plaats van functieniveau.

Die taken waar je normaal gesproken nooit zin in hebt? Wellicht pikt een kunstmatige intelligentie die in de toekomst voor je op. Ik word daar alleen maar heel blij van.

En jij? Wat denk jij over kunstmatige intelligentie en de gedachte dat ze in de toekomst nog wel eens onze collega's kunnen worden? Laat het ons via het onderstaande formulier vooral even weten!